تب مالت یا بروسلوز یکی از مهم‌ترین بیماری‌های عفونی مشترک بین انسان و دام است که در کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه در مناطق روستایی و عشایری، شیوع بالایی دارد. این بیماری به‌دلیل تماس مستقیم با دام‌های آلوده یا مصرف محصولات لبنی غیرپاستوریزه، به انسان منتقل می‌شود. در سال‌های اخیر، با افزایش علاقه مردم به مصرف لبنیات سنتی و خانگی به‌دلیل طعم طبیعی و تصور کیفیت بهتر، نگرانی‌ها درباره انتقال بیماری‌های عفونی از جمله تب مالت افزایش یافته است. استفاده از لبنیات غیرپاستوریزه مانند شیر، پنیر تازه، ماست و دوغ سنتی می‌تواند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل انتقال باکتری بروسلا به انسان‌ها شناخته شود. در این مقاله از مجله درمان شو، با نگاهی علمی و بر اساس مطالعات معتبر، به بررسی ارتباط بین مصرف لبنیات سنتی و احتمال ابتلا به تب مالت می‌پردازیم.
عامل بیماری‌زا و مسیر انتقال از لبنیات
تب مالت توسط باکتری‌های جنس Brucella ایجاد می‌شود که چهار گونه اصلی آن در انسان بیماری‌زا هستند و Brucella melitensis شایع‌ترین و شدیدترین آن‌ها است. این باکتری‌ها عمدتاً از طریق مصرف لبنیات آلوده و غیرپاستوریزه منتقل می‌شوند. مطالعه‌ای در Journal of Infection and Public Health (2020) نشان داد که بیش از 60٪ موارد انسانی تب مالت، در مناطقی اتفاق افتاده که مصرف لبنیات خام و فرآوری‌نشده رایج بوده است. باکتری بروسلا می‌تواند در شیر آلوده به‌راحتی زنده بماند و در فرآورده‌هایی مانند پنیر تازه، دوغ و کشک سنتی نیز تا مدت‌ها فعال باقی بماند. از آنجا که در تولیدات سنتی فرآیند حرارت‌دهی استاندارد وجود ندارد، این محصولات محیط مناسبی برای انتقال عفونت هستند. مطالعات اپیدمیولوژیک در ایران، ترکیه و کشورهای خاورمیانه نیز رابطه مستقیمی بین استفاده از لبنیات محلی و افزایش شیوع تب مالت نشان داده‌اند.
پیامدهای بهداشتی و اقتصادی تب مالت
تب مالت نه‌تنها یک تهدید جدی برای سلامت عمومی است، بلکه هزینه‌های اقتصادی قابل توجهی نیز به نظام سلامت و خانواده‌ها تحمیل می‌کند. این بیماری با علائم گسترده‌ای مانند تب متناوب، تعریق شبانه، درد مفاصل، خستگی مفرط و کاهش اشتها همراه است و می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. بر اساس پژوهشی منتشرشده در BMC Infectious Diseases (2019)، افرادی که به تب مالت مبتلا می‌شوند، به‌طور متوسط بیش از 3 ماه از کار یا فعالیت روزمره خود باز می‌مانند که این امر باعث افت شدید بهره‌وری فردی و خانوادگی می‌شود. همچنین، درمان طولانی‌مدت با آنتی‌بیوتیک‌ها و مراجعات مکرر به مراکز درمانی، هزینه‌های قابل‌توجهی برای بیمار و سیستم بهداشت عمومی به‌دنبال دارد. از سوی دیگر، با شیوع بیماری در جوامع روستایی که منابع مالی محدودتری دارند، امکان گسترش سریع‌تر بیماری و ایجاد اپیدمی نیز افزایش می‌یابد.
راه‌های پیشگیری: پاستوریزه‌سازی و آگاهی‌بخشی
پیشگیری از تب مالت به‌طور عمده با رعایت اصول بهداشتی در مصرف لبنیات امکان‌پذیر است. بر اساس توصیه سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تنها استفاده از لبنیات پاستوریزه یا جوشانده شده، می‌تواند خطر ابتلا را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. پژوهشی در Iranian Journal of Microbiology (2021) بیان می‌کند که جوشاندن شیر خام به مدت 5 دقیقه یا استفاده از لبنیات صنعتی با فرآیند پاستوریزه‌سازی مناسب، نرخ آلودگی را تقریباً به صفر می‌رساند. همچنین آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی نقش مهمی در کاهش ابتلا دارد. تحقیقات انجام‌شده در استان‌های غربی ایران نشان داده است که در مناطقی که آگاهی مردم درباره خطرات تب مالت و مصرف محصولات سنتی افزایش یافته، میزان ابتلا تا 40٪ کاهش یافته است. بنابراین، گسترش آموزش در مدارس، رسانه‌ها و مراکز بهداشت می‌تواند نقش کلیدی در کاهش بار این بیماری عفونی داشته باشد.
جمع‌بندی
با وجود فواید و طعم مطلوب لبنیات سنتی، مصرف آن‌ها بدون فرآیندهای بهداشتی مناسب می‌تواند سلامت انسان را در معرض خطر قرار دهد. تب مالت یکی از جدی‌ترین بیماری‌های عفونی قابل انتقال از طریق لبنیات آلوده است که همچنان در بسیاری از مناطق ایران شیوع دارد. تنها راه مؤثر برای پیشگیری از ابتلا، استفاده از لبنیات پاستوریزه و ارتقای آگاهی عمومی نسبت به این بیماری است. اگرچه فرهنگ مصرف لبنیات سنتی ریشه در تاریخ و سلیقه مردم دارد، اما با تکیه بر شواهد علمی، باید در مسیر انتخاب‌های ایمن و سالم حرکت کرد تا از شیوع بیشتر این بیماری جلوگیری شود.