در دنیای مدرن امروزی که تکنولوژی و اینترنت بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ما شده‌اند، استفاده بیش از حد از فضای مجازی به یک پدیده همه‌گیر و در عین حال نگران‌کننده تبدیل شده است. اعتیاد به گوشی‌های هوشمند، شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین نه تنها روابط اجتماعی و بهره‌وری افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند اثرات عمیقی بر سلامت مغز داشته باشد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که استفاده مفرط از فضای دیجیتال ممکن است باعث کاهش توانایی تمرکز، حافظه، تحلیل اطلاعات و حتی تغییر ساختار مغز شود. این تغییرات با افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مغز و اعصاب همراه هستند که یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین دسته‌های بیماری‌ها در عصر حاضر به شمار می‌آیند. در این مقاله از مجله درمان شو، به بررسی علمی اثرات اعتیاد به فضای مجازی بر مغز پرداخته و به شواهد پژوهشی موجود در این زمینه خواهیم پرداخت.
تغییر ساختار مغز در اثر استفاده بیش از حد از فضای مجازی
مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که مصرف افراطی از فضای مجازی می‌تواند باعث تغییرات ساختاری در نواحی مختلف مغز شود، به‌ویژه در ناحیه قشر پیش‌پیشانی که نقش مهمی در تصمیم‌گیری، تمرکز و تنظیم احساسات دارد. پژوهشی در دانشگاه چینی هنگ‌کنگ که در نشریه Addiction Biology منتشر شده، حاکی از آن است که نوجوانانی که زمان زیادی را در اینترنت صرف می‌کنند، دچار کاهش حجم ماده خاکستری مغز شده‌اند. این تغییرات می‌توانند عملکرد شناختی فرد را کاهش دهند و او را مستعد اختلالات شناختی کنند. چنین دگرگونی‌هایی در ساختار مغز می‌توانند در درازمدت زمینه‌ساز بروز بیماری‌های مغز و اعصاب شوند، از جمله آلزایمر زودرس یا اختلالات تمرکز و حافظه.
کاهش توانایی تمرکز و حافظه کوتاه‌مدت
یکی از نخستین آثار منفی اعتیاد به فضای مجازی، ضعف در تمرکز و حافظه کوتاه‌مدت است. قرار گرفتن مداوم در معرض اطلاعات پراکنده و سریع در اینترنت، به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی، موجب میشود مغز نتواند اطلاعات را به‌درستی پردازش و ذخیره کند. مطالعه‌ای که در سال 2021 در نشریه Nature Communications منتشر شد نشان داد که فعالیت زیاد در پلتفرم‌های دیجیتال با کاهش کارایی حافظه کاری (working memory) ارتباط دارد. حافظه کاری یکی از حیاتی‌ترین اجزای شناختی انسان است که مسئول ذخیره‌سازی اطلاعات برای مدت کوتاه و انجام وظایف پیچیده است. این آسیب مغزی می‌تواند در درازمدت منجر به اختلالاتی مانند زوال عقل یا اختلال شناختی خفیف شود که از زیرمجموعه‌های مهم بیماری‌های مغز و اعصاب محسوب می‌شوند.
افزایش اضطراب، افسردگی و نوسانات خلقی
اعتیاد به فضای مجازی نه تنها بر ساختار و عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد، بلکه با بروز اختلالات روانی نیز ارتباط مستقیمی دارد. پژوهشی که در دانشگاه پنسیلوانیا انجام شد و در Journal of Social and Clinical Psychology منتشر شد، نشان داد که استفاده مداوم از شبکه‌های اجتماعی با افزایش احساس تنهایی، اضطراب و افسردگی همراه است. مغز در مواجهه مکرر با مقایسه‌های اجتماعی، اطلاعات منفی و محرک‌های بصری افراطی دچار اختلال در سیستم پاداش و انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین میشود. این شرایط در بلندمدت منجر به فرسایش ذهنی و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر اختلال دو قطبی، افسردگی شدید و اضطراب مزمن خواهد شد که همگی در دسته بیماری‌های مغز و اعصاب قرار می‌گیرند.
چگونه می‌توان از پوسیدگی ذهنی ناشی از اعتیاد دیجیتال پیشگیری کرد؟
برای مقابله با اثرات مخرب فضای مجازی بر مغز، راهکارهای مختلفی وجود دارد که هم از بروز اختلالات ذهنی پیشگیری می‌کند و هم سلامت عمومی مغز را حفظ می‌نماید. محدودسازی استفاده از گوشی‌های هوشمند، داشتن ساعت‌های مشخص برای حضور در شبکه‌های اجتماعی، اختصاص زمان برای فعالیت‌های فیزیکی و تعاملات اجتماعی واقعی، همگی می‌توانند از اثرات مخرب اعتیاد دیجیتال بکاهند. همچنین تمریناتی مانند مدیتیشن، ذهن‌آگاهی (Mindfulness) و ورزش منظم به بهبود عملکرد مغز کمک می‌کند. تحقیقاتی که در نشریه Frontiers in Psychology منتشر شده نشان داده که فعالیت‌های ذهنی متمرکز می‌توانند انعطاف‌پذیری عصبی مغز را افزایش داده و از زوال شناختی پیشگیری کنند. این اقدامات نه‌تنها از بروز بیماری‌های مغز و اعصاب جلوگیری می‌کند، بلکه کیفیت زندگی را نیز بهبود می‌بخشد.
منابع:
-
Addiction Biology – wiley.com
-
Nature Communications – nature.com
-
Journal of Social and Clinical Psychology – guilford.com
-
Frontiers in Psychology – frontiersin.org
